Het nieuwste boek van theoloog Freek Bakker Jezus in beeld heeft als sprekende ondertitel ‘een studie naar zijn verschijnen op het witte doek’. Dat ‘witte doek’ doet misschien wat archaïsch aan, maar Bakker laat wel gelijk duidelijk zien dat Jezus door de hele filmgeschiedenis, van doek tot dvd, een dankbaar onderwerp geweest is.
Meer dan zestig films zijn er gemaakt over het leven van Jezus, van From the manger to the cross (1912) tot Son of Man (2006). In zijn boek beschrijft Bakker de achttien Jezusfilms die het meeste succes hebben gehad, of in geld zoals The Passion of the Christ(610 miljoen dollar) of in aantallen kijkers zoals The Jesus Film (6 miljard).
Verfilmingen
De verfilming van het verhaal van Jezus Christus zijn even talrijk in aantal als in vormgeving en theologische boodschap. Het bekendste soort ‘Jezusfilms’ zijn de historische hertellingen:Der Galiläer (1917), The King of Kings (1927), The Greatest Story Ever Told (1965), Jesus of Nazareth (1977) en The Passion (2004). Ze zijn meestal gebaseerd op een mix van de vier evangeliën, maar soms ook op één specifieke tekst, zoals Il Vangelo secondo Matteo (1966) op Matteüs, Jesus (1979) op Lucas en Gospel of John (2003) op Johannes.
Actualiteit
Een andere categorie zijn de actualiserende verhalen over Jezus van Nazareth. Het bijbelse verhaal is uitgangspunt, maar wordt naar het heden verplaatst met alle gevolgen van dien. Denk aan films als Jesus Christ Superstar (1973), The Godspell (1973), Jesus of Montreal (1989) of The Son of Man (2006). Een aparte categorie zijn Jezusfilms die zich in het juiste tijdperk lijken af te spelen, maar die tegelijkertijd er allerlei elementen aan toevoegen buiten de bijbelse bronnen, zoals The Life of Brian (1979) en The Last Temptation of Christ (1988).
Indiase Jezus
Bovendien maakt Bakker ook nog een zeer interessant uitstapje naar één van zijn andere passies, de Bollywoodfilms. Vanwege de culturele afstand kan de oplettende kijker in Indiase verfilmingen van het Jezusverhaal, zoals Karuna Mayudu (1978) en Shanti Sandesham (2004) allerlei culturele worstelingen terugvinden. Zo gaat Jezus bijvoorbeeld expliciet om met mensen uit de Indiase kaste van de onaanraakbare. Omgekeerd kunnen zulke Jezusfilms ons weer met frisse ogen naar de aloude verhalen laten kijken en betekenissen.
Theologie
Bakker geeft bij elk van zijn achttien films een korte, maar levendige beschrijving van de inhoud van de film. Wie een besproken film niet zelf gezien heeft, kan op die manier uistekend meekomen met het verhaal. Dan volgt bij elke film enkele getallen, een korte ontstaans- en receptiegeschiedenis en als piece de resistance een theologische analyse. In die theologische analyse ontvouwt zich de echte meerwaarde van Bakkersboek. Hij laat niet alleen zien dat de Jezusfilms de cultuur van hun tijd weerspiegelen, maar dat elke regisseur met soms schijnbaar minimale ingrepen ingrijpt in het verhaal van de bijbelse Jezus. De acteur die Jezus speelt, het soort Engels dat hij spreekt, welke Bijbelvertaling gebruikt wordt, de wijze waarop de joden en/of de Romeinen worden aangewezen als de moordenaars van Jezus, al deze keuzes hebben grote invloed op de kijker.
Passie
Bakker geeft niet snel zijn mening weer over een bepaalde film. Hij probeert als een echte wetenschapper zo neutraal en objectief mogelijk zijn films te behandelen. Maar voor de scherpe lezer valt er wel een en ander af te leiden. Zo noemt Bakker de film van Mel Gibson over Jezus (The Passion of the Christ) een ‘horrorfilm’, en dan bedoelt hij merkbaar meer dan een neutrale genre-aanduiding. Bakker is een gepassioneerd filmkijker en een kundig theoloog, een gouden combinatie.
Freek Bakker ‘Jezus in beeld. Een studie naar zijn verschijnen op het witte doek’, Van Gruting: Westervoort,
isbn 9789075879551, € 26.
Bron: Deze recensie is gepubliceerd op RKK.nl.
Frank G. Bosman 