Weblog van een cultuurtheoloog
Leonard Cohen (1934-2016) is een van de grootste artiesten van de afgelopen eeuw. Generaties muziekliefhebbers groeiden op mijn zijn karakteristieke stemgeluid dat vrolijk en droevig tegelijk klinkt. Nog steeds word ik emotioneel bij het voren van liederen van Suzanne (1967) zingt over Jezus als een visser, van Hallelujah (1984) dat oneindig vaak gecoverd is, of zijn laatste You want it darker (2016), waarin de bijna-dode zanger zich voor zijn sterven gereed maakt.
Donald Duck is in de jongste editie van zijn weekblad verdwaald, in een kerk, waar hij zich de vreemdste eend in de bijt voelt.
Soms weet je als recensent niet zo goed wat je van een boek moet vinden, en dat is lastig. Als ik een boek goed vind, schrijf ik graag een recensie. Als ik een boek daarentegen slecht vind, dan schrijf ik überhaupt geen recensie. Negatieve recensies zijn te gemakkelijk, en leveren vaak niets op. In het geval van De dominee leert vloeken van Rikko Voorberg zit ik in dubio. Wat vind ik er eigenlijk van? Aan de ene kant herken en onderschrijf ik Voorbergs woede over de wereld die schouderophalend voorbij gaat aan ‘Aleppo’ en de vluchtelingencrisis in Europa. Maar anderzijds vind ik zijn proza nog onaf, zijn gedachten nog niet rijp en zijn woede hier en daar wereldvreemd.
‘God schiep hemel en aarde. God sprak: Laat er zijn. En het was. Laten we mensen maken. De mens werd gemaakt uit syof en kreeg leven ingeblazen. God noemde hem Adam, Earthman.’ Een paar zinnen en twee tekeningen zijn voor de Superheldenbijbel genoeg om Genesis 1 en 2 samen te vatten. Een menselijke gestalte wordt doort helder licht aan het gezicht onttrokken uit het ‘boem’ tussen zijn armen flisten planeten, wolken, vogels en herten. Eartman zit als een soort Tarzan gehurkt in een bos, tegenover hem een groot brandend vuur.
Er komen elk jaar tientallen Bijbelvertalingen en –hertalingen op de markt. Sommige zijn aardig gevonden, anderen voegen eigenlijk niet zoveel toe aan de honderden kilometers planken met bijbelliteratuur. Als recensent krijg ik dan ook vaak – gevraagd en ongevraagd – dergelijke bijbelliteratuur toegezonden met de vraag wat ik er van vind. Meestal niet zoveel.
Het boek Bijbel. De dragende verhalen uitgegeven door Berne is echter een absolute uitzondering. Het massieve boek bevat meer dan 500 pagina’s en is schitterend vormgegeven. Het is geschreven door de bekende Franse schrijver Frédéric Boyer en geïllustreerd door de bekende cartoonist Serge Bloch (Washington Post en New York Times).
In his book Cybertheology with its sub title ‘Thinking Christianity in the Era of the Internet’, Antonio Spadaro ventures into the world of the internet and the social media. Spadaro enters new territory in his Cybertheology, to – paraphrase StarTrek – boldly go where no or very few fellow-theologians has gone before. The author does not,however, provide his readers with the tools necessary to link these two domains, theology andinformation technology.
Ultieme moederfiguur, mysterieuze genezers: geen vrouw ter wereld wordt zo alom aanbeden als Maria.
Paus Franciscus verraste de wereld in juni 2015 met zijn milieu-encycliek Laudato Si’. Met een verwijzing naar het beroemde Zonnelied van zijn titelheilige Franciscus van Assisi, vestigde de paus de wereldwijde aandacht (wederom) op de dreigende klimaatcrisis. Anders dan zijn roemruchte voorgangers als Al Gore en Clinton, koppelde Franciscus de klimaatcrisis aan de onrechtvaardige verdeling van rijkdom en welvaart in de wereld. In de sociale leer van de r.k.-kerk gaan ecologische en sociale rechtvaardigheid hand in hand, en moeten ze ook tegelijk worden aangepakt.
Het hilarische boekje Uitgehoord van de benedictijner monnik Dirk Hanssens breekt de muren van het klooster open en laat zien welke schatten erin verborgen liggen: 21 van zijn eerder gepubliceerde ‘interviews’ onder zijn medebroeders en -zusters. Allemaal hebben ze een andere ‘job’: van portier tot keuken.
Jezuïeten behoren tot de meest fascinerende ordes binnen de r.k.-kerk. Opgericht door een Spaanse edelman in 1540, veroverden de leden van de orde binnen enkele eeuwen de gehele bekende wereld via een uitgekiende combinatie van intellectualisme, een stelsel van kwalitatief hoge opleidingscentra en aanpassing aan de lokale cultuur. Afgeschaft door de ene paus, hersteld door een ander, argwanend bekeken door Johannes Paulus II, leverancier van de huidige paus Franciscus. Geen wonder dat de Jezuïeten altijd met complotten en machtsmisbruik zijn geassocieerd. O’Malley legt het allemaal glashelder uit in de eerste Nederlandstalige (en uiterst toegankelijke) inleiding op de geschiedenis van de Societas Jesu.
De permanente diaken is in de r.k.-beeldvorming in Nederland een beetje een problematisch figuur. Hij lijkt ergens tussen een acoliet en een priester in te hangen: we aan het altaar, maar geen celebrant, wel het evangelie lezen, maar niet het eucharistisch gebed, wel preken, maar alleen als de pastoor even geen zin heeft een preek voor te bereiden. Een eenzijdige en onterechte beeldvorming, dat zeker, maar wat is een diaken dan wel precies?
Liturgist Thomas Quartier is in zijn jongste boek Anders leven op zoek naar een manier om de aloude monastieke tradities voor het moderne leven vruchtbaar te maken. Een mooi, maar niet gemakkelijk boek.
Thomas Quartier (1972) doceert ritualiteit, liturgie en spiritualiteit aan de universiteiten van Nijmegen en Leuven (B). Hij is verbonden aan het Titus Brandsma Instituut (ook Nijmegen), aan de Benedictijnse Hogeschool Sant Anselmo (gasthoogleraar) en aan de Willibrordsabdij in Doetinchem (als oblaat).
Doorgaan met lezen “‘Anders leven’: gids in kloosterspiritualiteit”
Seksualiteit en religie, het is een moeilijke combinatie. De christelijke kerken verwijten de moderne samenleving maar al te vaak immoreel seksueel gedrag, wijzend op voorbehoedsmiddelen, ongehuwd samenwonen en homoseksuele verbintenissen. Anderzijds verwijten seculiere (en christelijke) critici op de ‘overspannen’ fixatie van (celibatair) levende mannen op wat er tussen de lakens der gelovigen zich afspeelt. Een boek als Vrijen met God moet hier enige lucht kunnen verschaffen, maar het laat de lezer met veel onduidelijkheid en vaagheid zitten.
De glossy Jezus! ligt in de winkels. Ben ik er blij mee? Nee, eigenlijk niet. De Engelsen hebben daar zo’n mooi woord voor shallow, hol, leeg, oppervlakkig.
Tomas Halik pleit voor meer sympathie voor ‘Zacheüssen’ in de kerk: twijfelaars, randkerkelijken, soloreligieuzen. Ze beschermen de kerkmenschen tegen zelfgenoegzaamheid en dogmatisme.
Recensie ‘Goddeeltjes’. In 2012 bereikte een internationaal team van wetenschappers een belangrijke natuurkundige doorbraak. In de Large Hadron Collider van CERN (op de grens van Frankrijk en Zwitserland), een onderaardse superversneller van piepkleine deeltjes, vonden ze bewijs voor het bestaan van het Higgs-boson. Dit boson moest wel bestaan volgens de moderne natuurwetenschap, maar niemand had het duveltje op zijn staart kunnen trappen. Maar nu dus wel. Omdat bijna niemand, leken als we zijn op het gebied van fysica, precies kon begrijpen waar het eigenlijk om ging, werd het deeltje in de media al snel het ‘goddeeltje’ genoemd.
In onze samenleving staan groepen mensen nog altijd tegenover elkaar. Hoe kunnen we de impasse doorbreken? In dit boekje brengt Tom Mikkers het thema verdraagzaamheid op een persoonlijke, concrete manier dichtbij. Zolang verdraagzaamheid niet verandert in onverschilligheid, is het de kurk waar ons overbevolkt, multireligieus, multi-etnisch en eeuwig zeurend land op blijft drijven. Bovendien maakt Mikkerst geloof en theologie op een zekere manier sexy.
‘Respect!’ is een gevleugelde uitspraak, die vooral jongeren en andere structureel bozige mensen in de mond lijkt te zijn bestorven. Die jongeren verwijt ik niet veel, aangezien je zonder een bozige periode niet volwassen kan worden. Die overige boosmensen valt wel het nodige te verwijten, maar daarover later. ‘Respect’ is natuurlijk niets anders dan een 21e eeuwse variant van het ietwat afgesleten begrip ‘tolerantie’, dat overigens onverkort populair is bij veel politici, beleidsmakers en opinieleiders, meestal om een maatschappelijk explosieve situatie te pacificeren.
Doorgaan met lezen “Tolerantie tussen wijs- en middelvinger”
Rome maakt zich dit weekend op voor de heiligverklaring van de pausen Johannes XXIII en Johannes Paulus II. In de tussentijd lijken de (inter)nationale media bezig met de voorbereiding van nog een pauselijke heiligverklaring: die van Franciscus. Iedereen is helemaal weg van hem, van zijn stijl, zijn charisma en zijn eenvoud. Hij lijkt van teflon. Niets blijft aan Franciscus kleven: noch zijn door sommige als laks gedefinieerde houding tegen de Argentijnse junta, noch het seksueel misbruik, noch de schandalen rond de Vaticaanse bank. Er zijn ook critici, zoals Neerlands bekendste mediapriester Antoine Bodar, die pruttelen over de losse stijl van Franciscus, maar eigenlijk hoor je die nauwelijks. Toen Johannes Paulus II overleed, scandeerde het volk ‘sanctus subito’, ‘heilig, en wel nu!’ Wat betreft deze paus, hoeven we daarvoor nauwelijks te wachten tot zijn dood.
Doorgaan met lezen “Revolutie van de tederheid: beste Nederlandse pausboek tot nu toe”
Grace McLeens debuutroman Het land van melk en honing is een beklemmende ‘jeugdroman’ over een verstikkende religieuze opvoeding, maar ook over de soms dodelijke macht van fantasie. Een klein meesterwerkje, en zeker niet alleen voor kinderen.
‘In den beginne was er een lege kamer, een klein beetje ruimte, een klein beetje licht, een klein beetje tijd. Ik zei: “Ik ga velden maken,” en ik maakte ze van placemats, tapijt, bruin ribfluweel en vilt. (…) En ik keek naar de velden en ik keer naar de rivieren en ik keek naar de bergen en ik zag dat het boek was.’ Zo begint de roman Het land van melk en honing. De tekst is zwanger van de Bijbelse beeldspraak. Deze passage is een overduidelijke allusie op het scheppingsverhaal van Genesis 1. Net zoals de titel van het boek verwijst naar Ezechiël 20,6: ‘Op die dag zwoer ik hun dat ik hen uit het land Egypte zou leiden naar een land dat ik voor hen uitgezocht had, een land dat overvloeit van melk en honing’.
De tijd dat serieuze wetenschappers hun neus op haalden voor de combinatie film en theologie ligt gelukkig ver achter ons. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw verschijnen op geregelde tijden nieuwe boeken over artistieke en commerciële films en hun relevantie voor theologie, geloof en cultuur. Net verschenen is dit boek Screen Jesus van de Australische theoloog M., tevens voormalig president van signis, de aan het Vaticaan gelieerde World Association for Communication.
Van zo’n man verwacht je een stevig boek over de figuur van Jezus op het witte doek, voorzien van een krachtige en verrassende theologische reflectie. M. weet echter de verwachtingen niet na te komen. Behalve enkele kleine (en obligate) paragraafjes over de verschillende verschijningstypen van Jezus in de film – verlosser, redder, bevrijder, priester, profeet en koning – is Screen Jesus niet veel meer dan een encyclopedisch overzicht van Jezusfilms.
Doorgaan met lezen “Screen Jesus: leuke encyclopedie, maar saaie theologie”
